Overweeg je een voedselbos aan te planten en je wil weten hoe? Je kunt direct beginnen! Koop een aantal fruit-, en notenbomen, verrijk het geheel met zachtfruitstruiken, plant alles aan in een leuke, organische vorm en je bent klaar. Het kan zo simpel zijn!
Deze eenvoudige aanpak kan echter ook een gemiste kans zijn. Het doel van een voedselbos is namelijk – naast voedselproductie – om een ecosysteem op te bouwen dat zichzelf kan onderhouden. Dat noemen we in dit verband duurzaamheid; een productief ecosysteem dat meer energie oplevert dan dat het gebruikt.
Bill Mollison is de bioloog die permacultuur ontwikkeld heeft. De belangrijkste vraag die hij zich stelde was: hoe creëert men een duurzaam en productief ecosysteem – vergelijkbaar met het Australische regenwoud – dat zichzelf kan onderhouden? Een ecosysteem dat meer oplevert dan dat het kost? Ofwel: hoe kunnen we als mens een natuurlijk ecosysteem aanleggen dat voedsel produceert voor de mens zonder dat het om veel investeringen en arbeid vraagt. Op die manier is het ‘food forest’ oftewel het voedselbos ontstaan.
Wat is een voedselbos?
Een voedselbos of een ‘eetbare bostuin’ is een productieve bos met eetbare, meerjarige gewassen. Het is geen natuurlijk bos en het is geen boomgaard. Het is een ecosysteem met veel diversiteit van gewassen. Het doel is het creëren van een duurzaam ecosysteem dat is opgebouwd uit zeven lagen:
- grote bomen (7 meter en hoger: hoogstam fruitbomen, notenbomen)
- kleine bomen (laagstam fruitbomen)
- struiken (zachtfruit)
- kruidachtige planten (eenjarige en meerderjarige groenten en bloemen)
- klimplanten
- bodembedekkers
- wortelgewassen en paddenstoelen
Doelstelling
Allereerst zul je moeten stil staan bij je eigen doelstelling. Wat wil je zelf met een voedselbos? Wil je een bepaalde hoeveelheid voedsel creëren in je eigen achtertuin? Of ga je voor een opbrengst die je kunt exploiteren? Doe je het alleen? Met de familie? Of ga je als agrariër een samenwerkingsverband aan met bijvoorbeeld buurtbewoners en/of vrienden?
Het lijkt in eerste instantie heel eenvoudig. Maar met het aanplanten van een voedselbos komt je in contact met onderwerpen, waar je zeer waarschijnlijk niet zo gauw aan zou denken: bodemverbetering, vasthouden van water, diersystemen, windbeheersing, beplantingskeuze, onderhoud, exploitatie en bestemmingsplannen. Hier zul je allemaal mee te maken krijgen.
Kies je voor een voedselbos ofwel een productiesysteem dat in strakke rijen is opgezet? Of wil je een organisch ogend systeem waar de bomen en planten in een ogenschijnlijke, natuurlijke chaos zijn aangeplant?
Voedselbos in rijen.
Organisch voedselbos.
Mag het wel?
Als je een weiland koopt om een voedselbos aan te planten, dan zul je moeten nagaan bij de gemeente of je dit vergunningsvrij kunt doen. Je mag niet altijd zomaar een boom aanplanten! Alle bestemmingsplannen kun je inzien op deze website. Neem er wel even de tijd voor om de juridische teksten goed te bestuderen. Alleen het woord boom zul je niet terug kunnen vinden. Zoek met het woord ‘houtopstand’. In principe kun je ervan uitgaan dat hetgeen niet vermeld wordt is toegestaan.
Het is ook niet vanzelfsprekend om op een stuk land met een agrarische bestemming veel bomen aan te mogen planten omdat dan de bestemming veranderd naar ‘natuur’ of ‘bosbouw’. Lees voor meer informatie deze PDF ‘handleiding wet- en regelgeving voedselbossen’ of de factsheet van de WUR ‘Bomen planten op landbouwgrond, wat mag ik?’
Het ontwerp
Je begint met het maken van een ontwerp. Dit ontwerp is jouw leidraad voor de korte en de lange termijn. Het laat ook zien hoe het voedselbos er over 7 jaar uit moet komen te zien. Het duurt namelijk minstens 7 jaar voordat een ecosysteem jong volwassen is. En het duurt zeker 12-14 jaar totdat het voedselbos een stabiel ecosysteem is geworden. Groei kun je niet forceren!
De eerste fase bestaat uit de aanleg van paden en het graafwerk voor een vijver of een poel. Zorg ervoor dat het initiële grondwerk gedaan is voordat je aan de vervolgstappen begint. Het grondwerk zorgt voor de meeste chaos. Je laat letterlijk een hele boel overhoop halen. Als dat achter de rug is kun je beginnen met bodemverbetering en -herstel. Wat je hiervoor nodig is is sterk afhankelijk van de startsituatie. Wat voor grond heb je? Wat is er in het verleden gebeurd? Wat voor vegetatie groeit er nu? Afhankelijk hiervan maak je een keuze of je de bodem opnieuw inzaait met groenbemesters of met een kruidenrijk grasmengsel.
Een andere optie zou kunnen zijn dat je gebruik maakt van dieren om de grond schoon te maken en te verbeteren. Varkens, kippen en schapen kun je heel goed inzetten bij dit soort voorbereidende werkzaamheden voor de aanleg van je voedselbos.
Met de keuze van de soorten gewassen zul je rekening moeten houden met de hoogte van de gewassen, de opbrengst in de tijd en de levensverwachting. Een laagstam boom draagt snel vruchten, maar heeft slechts een productietijd van gemiddeld zo’n 15-20 jaar. Een hoogstam fruitboom draagt meestal pas na 7 jaar vruchten. Maar zijn productietijd duurt minstens 80 jaar of zelfs langer! Meerjarige soorten geven dus op korte termijn weinig oogst, maar zijn op de lange termijn meer rendabel. Wil je zo snel mogelijk kunnen oogsten? Overweeg dan om in de eerste jaren ook met eenjarige soorten te werken!
Hoe maak je een ontwerp?
De ervaring leert dat een zelfstudie niet voldoende is voor het omzetten van de theoretische kennis in de praktische uitvoering. Een cursus permacultuur zal je helpen om de basis van de theorie te begrijpen en de kans op een succesvolle uitvoering vele malen vergroten!
Een voedselbos bezoeken
Voordat je een voedselbos gaat aanleggen is het aan te bevelen eens een bezoekje te brengen aan een volwassen voedselbos. In de afgelopen jaren zijn er in Nederland veel voedselbossen aangelegd. Omdat de bossen jong zijn zie je er vooral veel jonge boompjes staan. Een bezichtiging van een volwassen voedselbos is zeker een optie in ons land, maar je zult er waarschijnlijk wel wat moeite voor moeten doen. Veel voedselbossen zijn aangelegd op een privé terrein dat niet toegankelijk is voor bezoekers.
Sommige mensen houden echter af en toe betaalde rondleidingen in het groeiseizoen. Er zijn dus altijd mogelijkheden voor bezichtigingen!
Wil je een stukje meelopen in het volwassen voedselbos van Martin Crawford in Engeland?
Geen tijd voor het maken van een ontwerp?
Het maken van een plan en ontwerp kun je natuurlijk ook uitbesteden. Ik doe het graag voor je! Voor een ontwerp op maat – volledig aangepast aan je eigen wensen – kom ik bij je langs voor een uitgebreide intake. Daarna ga ik voor je aan de slag. Je ontvangt van mij naast een digitaal ontwerp met een uitgebreide rapportage met de beschrijving van het plan. In de rapportage vind je informatie over de uitvoering, materiaalkeuzes, beplantingsplan, etc.
Lees hier meer over mijn diensten.
Ben je al aan de slag en heb je hulp nodig? Dan kan een coachingsmiddag een optie voor je zijn.
Voorbeeld van een ontwerp voor een organisch voedselbos in Wijster, Drenthe.
Eigen studie
In het Nederlands zijn er inmiddels een aantal goede boeken over voedselbossen. Hieronder vind je een aantal aanbevelingen:
Permacultuurgids voor de eetbare tuin en het voedselbos
Zoek je een goed en volledig overzicht van bomen-, struiken-, en planten met een eetbare functie, dan kan ik mijn eigen lijst aanbevelen met meer dan 500 soorten. Je kunt deze hier bestellen.
